મહારાષ્ટ્રની સફરે: કોલ્હાપુરમાં ફરવાલાયક અગત્યના 5 સ્થળો

કોલ્હાપુર મહાલક્ષ્મી મંદિરનું સ્થાપત્ય "હેમાડપંથી" શૈલીને અનુસરે છે. મંદિર સંકુલમાં પાંચ વિશાળ ટાવર અને મુખ્ય પરિસર છે. સૌથી મોટું શિખર દેવી મહાલક્ષ્મીના ગર્ભગૃહની ઉપર છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ શિખર અનુક્રમે દેવી મહાકાલી અને મહાસરસ્વતીનું નિવાસસ્થાન છે. કોલ્હાપુર મહાલક્ષ્મી મંદિરમાં એક શ્રી યંત્ર પણ છે જે ભૌમિતિક રીતે ત્રણ દેવીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

મંદિરમાં ચાર પ્રવેશદ્વાર છે પરંતુ મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર જેને મહાદ્વાર કહેવાય છે તે પશ્ચિમ તરફ આવેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મહાદ્વારનું નિર્માણ સ્વયં શ્રી આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત શેષશાહી મંદિર, નવગ્રહ મંદિર, વિઠ્ઠલ મંદિર અને રઘુમાઈ મંદિર બધા સંકુલમાં હાજર છે. દક્ષિણ તરફ, કાલભૈરવ, સિદ્ધિવિનાયક, રાધાકૃષ્ણ, અન્નપૂર્ણા, ઈન્દ્રસભા અને રામેશ્વરને સમર્પિત અનેક મંદિરો હાજર છે.

મુખ્ય ગર્ભગૃહની ઉપર, બીજા સ્તર પર, ભગવાન ગણપતિને સમર્પિત મંદિર છે. પથ્થર નંદીની સાથે માતુલિંગ નામનું શિવલિંગ પણ જોઈ શકાય છે.

કોલ્હાપુર મહાલક્ષ્મી મંદિરમાં પૂજવામાં આવતા દેવીનું સ્વરૂપ અનોખું અને જોવા જેવું છે. કમળ પર બેઠેલી દેવી લક્ષ્મીની સામાન્ય શાંત રજૂઆતથી વિપરીત, દેવી મહાલક્ષ્મીની મૂર્તિ 3 ફૂટ ઊંચી છે અને તેનું વજન 40 કિલો છે. મૂર્તિ ચાર હાથો સાથે સ્થાયી મુદ્રામાં છે. ઉપલા જમણા હાથમાં મોટી ગદા, નીચલા જમણા હાથમાં મ્હાલુંગા (એક પ્રકારનું ખટાશવાળું ફળ) ધારણ કરેલું છે. ઉપલા ડાબા હાથમાં ઢાલ (સ્થાનિક ભાષામાં “ખેતકા”) અને નીચલા ડાબા હાથમાં પાત્ર ધારણ કરેલું છે. દેવીનું વાહન સિંહ, તેમની પાછળ છે, દેવીના મુગટમાં શેષનાગની કોતરણી છે, જે ભગવાન વિષ્ણુનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. મુગટ પર એક શિવલિંગ પણ કોતરાયેલું છે પરંતુ તે દેવીના ઘરેણાંની નીચે દટાયેલું હોવાથી ભક્તો તેને જોઈ શકતા નથી.

2. રંકલા તળાવ:

રંકલા કોલ્હાપુરમાં જોવાલાયક સ્થળો પૈકીનું એક છે. આ તળાવનું નિર્માણ કોલ્હાપુર સંસ્થાનના છત્રપતિઓએ કરાવ્યું હતું. એવું કહેવાય છે કે મહાલક્ષ્મી મંદિરના નિર્માણ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા પથ્થરોની ખાણને કારણે રંકલા તળાવનો ઊંડો વિસ્તાર સર્જાયો હતો. તળાવની મધ્યમાં ભગવાન રંક ભૈરવનું મંદિર છે. સરોવરને રંકલા નામ પણ ભગવાન રંક ભૈરવ પરથી પડ્યું છે. તમે તળાવમાં ઘણા કમળ જોઈ શકો છો. બગીચાઓ સાથે તળાવની આસપાસ ‘ચોપાટી’ છે. “શાલિની પેલેસ” બગીચામાં નારિયેળના અનેક વૃક્ષો છે. બગીચામાં બાળકોને રમવા માટે કેટલીક ખાસ સુવિધાઓ છે. સાંજે સહેલ કરવા માટે આ એક સરસ જગ્યા છે. શ્રી જ્યોતિબા મંદિર અને પન્હાલા કિલ્લો અહીંથી સહેલાઈથી જોઈ શકાય છે જે મનોહર દૃશ્ય આપે છે. રંકલા તળાવ પાસેથી સૂર્યાસ્તનો સુંદર નજારો અચૂક જોવો જોઈએ.

3. પન્હાલા કિલ્લો :

પન્હાલા કિલ્લો અથવા પન્હાલગઢ, સંભવતઃ ડેક્કનનો સૌથી મોટો અને સૌથી મહત્વપૂર્ણ કિલ્લો છે. પન્હાલા કિલ્લો સહ્યાદ્રી પર્વતમાળા પર આવેલો છે અને કોલ્હાપુર જિલ્લામાં અને કોલ્હાપુર શહેરની નજીક આવેલો છે. તે રત્નાગીરી રોડ પર કોલ્હાપુરના ઉત્તર-પશ્ચિમમાં લગભગ 20 કિમી દૂર છે. તેની અડધી લંબાઈ 7 ફૂટની પેરાપેટ દીવાલ દ્વારા પ્રબલિત કુદરતી સ્કાર્પ દ્વારા સુરક્ષિત છે અને બાકીનો અડધો ભાગ બુર્જ સાથે મજબૂત પથ્થરની દિવાલથી ઘેરાયેલો છે. પશ્ચિમ તરફનો તીન દરવાજો એક પ્રભાવશાળી અને શક્તિશાળી માળખું છે. 1178-1209 એડ દરમિયાન શિલાહાર રાજા ભોજા II ની રાજધાની પન્હાલા હતી. તે ક્રમિક રીતે યાદવ અને બહમાની રાજાઓ દ્વારા રાખવામાં આવ્યું હતું. 1489 એડી માં, કિલ્લો અને પ્રદેશ બીજાપુરના આદિલ શાહી વંશ દ્વારા કબજે કરવામાં આવ્યો હતો. પન્હાલા કિલ્લો ઈતિહાસમાં પાવનખિંડની લડાઈ માટે જાણીતો છે, જે 1660માં છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ અને સિદ્ધિ જૌહર વચ્ચે લડાઈ હતી. બાજીપ્રભુ દેશપાંડે આ યુદ્ધના હીરો હતા.

4. સિદ્ધગિરી મ્યુઝિયમ:

સિદ્ધગિરી ગ્રામજીવન વેક્સ મ્યુઝિયમ કનેરી મઠ તરીકે પણ ઓળખાય છે, જે મહારાષ્ટ્રના કોલ્હાપુર નજીક કનેરી ખાતે આવેલું છે. આખું નામ સિદ્ધગિરિ ગ્રામજીવન મ્યુઝિયમ છે. શ્રી ક્ષેત્ર સિદ્ધગિરિ મઠ એ ભગવાન શિવની પૂજાનું પવિત્ર સ્થળ છે અને તેનો 1300 વર્ષથી વધુનો ઇતિહાસ છે. આ મ્યુઝિયમ 7 એકર (28,000 m2) વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે અને તેમાં 300 થી વધુ પ્રતિમાઓના લગભગ 80 દ્રશ્યો છે જે ગામડાના જીવન, સંસ્કૃતિ અને પરંપરાને દર્શાવે છે. ત્યાં 12 બલુટેદાર અને 18 અલુટેદાર હતા, જેઓ તમામ ગ્રામજનોને તેમની રોજબરોજની ઘરેલું તેમજ કૃષિ જીવનની જરૂરિયાતોમાં ઉપયોગી સાધનો પૂરા પાડતા હતા. 125 ફૂટ ઊંડો કૂવો અને 42 ફૂટ વિશાળ શિવ મૂર્તિ જોવા જેવી છે. આ અવશ્ય મુલાકાત લેવા જેવું પર્યટન સ્થળ NH 4 હાઈવેની એકદમ નજીક છે.

5. શ્રી જ્યોતિબા મંદિર :

શ્રી જ્યોતિબા વાડી રત્નાગીરી, કોલ્હાપુર પાસે હિંદુ ધર્મનું પવિત્ર સ્થળ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મુખ્ય દેવતા શ્રી જ્યોતિબા ત્રણ પ્રાથમિક દેવતાઓ, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશના આત્માઓમાંથી રચાયા છે. વાર્ષિક મેળો ચૈત્ર અને વૈશાખ હિંદુ મહિનાની પૂર્ણિમાની રાત્રે થાય છે. પૌરાણિક કથાઓ કહે છે કે જ્યોતિબા રાક્ષસ રત્નાસુરને મારવા માટે રચાયા હતા. આ મંદિર 12 જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક છે, અને તેને કેદારનાથ અને વાડી રત્નાગીરી પણ કહેવામાં આવે છે. પૌરાણિક કથાઓ કહે છે કે, જ્યોતિબાએ રાક્ષસો સાથેની લડાઈમાં મહાલક્ષ્મીને મદદ કરી હતી. તેમણે આ પર્વત (જ્યોતિબા ડોંગર) પર તેમના રાજ્યની સ્થાપના કરી. મંદિરનો આંતરિક ભાગ પ્રાચીન છે. પરિસરમાં અન્ય થોડા મંદિરો અને લાઇટ-ટાવર (દીપ-સ્તંભ) છે.

આ કોલ્હાપુરમાં/નજીકના ટોચના 5 પર્યટન સ્થળો છે. પરંતુ કોલ્હાપુર પશ્ચિમ મહારાષ્ટ્રની પ્રવાસી રાજધાની છે. કોલ્હાપુર કોલ્હાપુરી ચપ્પલ અને મસાલેદાર ખાદ્ય પદાર્થો માટે પ્રખ્યાત છે. કોલ્હાપુર માટે અમે આપના માટે વિશેષ બીજો આર્ટિક્લ લઈને જલ્દી આવીશું.

દેશ-વિદેશના પ્રવાસ પ્રસંગો અને તમારી મુસાફરીના અનોખા અનુભવો શેર કરો, આ સીવાય અન્ય મુસાફરો ક્યાં જઇ રહ્યા છે અને તેઓ શું કરી રહ્યા છે? તે પણ જાણો. એકબીજાની સાથે ફરીએ અને એક બીજાને ગમતા રહીએ.

તમારી જેવા લાખો ફરવાના શોખીન લોકોની જેમ તમે પણ Tripoto પર તમારા પ્રવાસની તસવીરો અને અનુભવો શેર કરો.

મફતમાં ટ્રાવેલ કરવા માંગો છો? Tripoto પર આવી ક્રેડિટ મેળવો અને પછી તમારા આગામી પ્રવાસમાં હોટેલ બુકિંગ તેમજ વેકેશન પેકેજ મેળવો.

Tripoto ગુજરાતીને ફેસબુક પર ફોલો કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો.