જો તમને મહારાષ્ટ્રમાં બનારસનો માહોલ જોઈતો હોય તો ભગવાન વિઠ્ઠલનું મંદિર જોવા પંઢરપુર આવો

પ્રવાસ. તેની સૌથી સરળ વ્યાખ્યા એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવાની હશે. જીવન, જે પોતે એક પ્રવાસ છે; જ્યાં આપણે જન્મથી મૃત્યુ સુધીની મુસાફરી કરી રહ્યા છીએ, યુવાનથી વૃદ્ધ થઈ રહ્યા છીએ. અને આ જીવનમાં પણ આપણે બધા જીવનભર મુસાફરી કરતા રહીએ છીએ. હા, અલગ-અલગ લોકો માટે મુસાફરીના કારણો અલગ-અલગ હોય છે. કોઈ પૈસા કમાવવા માટે ગામડેથી શહેરની મુસાફરી કરી રહ્યું છે, કોઈ કમાયેલા પૈસા ખર્ચીને સુખ ખરીદવા માટે શહેરથી પહાડોની યાત્રા કરી રહ્યું છે, તો કોઈ આ બધા જોડાણોથી મુક્ત થઈને મનની શાંતિ માટે ઘરે પરત ફરવા માંગે છે. તેના પરિવારથી દૂર આધ્યાત્મિક પ્રવાસ. આજે અમે અમારા સાથીઓ માટે એક ખાસ સ્થળ વિશે માહિતી લાવ્યા છીએ જેઓ આ ત્રીજા પ્રકારની યાત્રા પર નીકળ્યા છે. મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં હાજર આ સ્થળનું નામ પંઢરપુર છે. હિંદુઓના આસ્થાના કેન્દ્ર એવા આ વિસ્તારને 'મંદિરોનું શહેર' પણ કહેવામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં અસંખ્ય મંદિરોની હાજરી અને તેમના અસ્તિત્વ પાછળના આધ્યાત્મિક કારણોને લીધે, પંઢરપુરને 'દક્ષિણની કાશી' પણ કહેવામાં આવે છે. હિંદુઓમાં તેનું આધ્યાત્મિક મહત્વ એ હકીકત પરથી જાણી શકાય છે કે અષાઢ મહિનામાં મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાંથી લાખો ભક્તો ભગવાન વિઠોબાના દર્શન કરવા માટે પગપાળા પંઢરપુર મંદિરે જાય છે. ઉપરાંત, તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે આ વાર્ષિક યાત્રા લગભગ એક હજાર વર્ષથી સતત થઈ રહી છે.

પંઢરપુરમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના અવતારની કથા

પંઢરપુર મંદિર

પંઢરપુરમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને માતા રુક્મિણીનું વિશેષ મંદિર છે. અહીં ભગવાન કૃષ્ણને વિઠોબા, વિઠ્ઠલ નામથી પૂજવામાં આવે છે. આ શહેર અને આ ભગવાનના આ નામ પાછળ એક વાર્તા છે. ખરેખર, 6ઠ્ઠી સદીમાં એક સંત હતા જેનું નામ પુંડલિક હતું. એકવાર તેમની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ તેમને દર્શન આપવા પ્રગટ થયા. પરંતુ તે સમયે પુંડલિક તેના માતા-પિતાના પગ દબાવવામાં વ્યસ્ત હતો. તેથી તેણે ભગવાન કૃષ્ણને ઈંટ પર રાહ જોવા કહ્યું (મરાઠીમાં વિટ). અને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ એ જ ઈંટ પર કમર પર હાથ રાખીને ઉભા રહીને પુંડલિકની રાહ જોવા લાગ્યા. માતા-પિતાના પગ દબાવીને પુંડલિક પાછો ફર્યો ત્યાં સુધીમાં ભગવાન કૃષ્ણ એ જ પથ્થર પર મૂર્તિનું રૂપ ધારણ કરી ચૂક્યા હતા. ત્યારપછી પુંડલિકે ભગવાનની મૂર્તિ પોતાના ઘરમાં સ્થાપિત કરી. આ પછી, પુંડલિક પછી આ વિસ્તારનું નામ પહેલા પુંડલિકપુર રાખવામાં આવ્યું અને સમય જતાં તે પંઢરપુર થઈ ગયું. અને વિટ પર પ્રતીક્ષાની મુદ્રામાં ઉભા રહેવાને કારણે ભગવાન કૃષ્ણના આ સ્વરૂપની વિઠ્ઠલ નામથી પૂજા થવા લાગી. આ પછી જેમ જેમ સમય પસાર થતો ગયો તેમ તેમ વિઠ્ઠલ મંદિરના મહિમાના પ્રચારની સાથે તેનું આધ્યાત્મિક મહત્વ પણ વધતું ગયું.

ભગવાન કૃષ્ણના વિઠ્ઠલ અવતારના દર્શન કરવા પંઢરપુર કેવી રીતે આવવું?

મહારાષ્ટ્રના સોલાપુર શહેરથી લગભગ 60-70 કિમીના અંતરે પંઢરપુર તીર્થસ્થળ ભીમા નદીના કિનારે આવેલું છે. જો તમે રેલ્વે દ્વારા આવવા માંગતા હો, તો આ માટે તમારે પંઢરપુરના સૌથી નજીકના અને મોટા રેલ્વે સ્ટેશન સોલાપુર પર ઉતરવું પડશે. સોલાપુર પહોંચવા માટે દેશના તમામ મોટા વિસ્તારોમાંથી દરરોજ ટ્રેનો ઉપલબ્ધ છે. સોલાપુર ઉતર્યા પછી, તમને પંઢરપુર જવા માટે બસ સ્ટેન્ડથી ખાનગી વાહન અથવા સરકારી બસો સરળતાથી મળી જશે. જે તમને લગભગ દોઢ કલાકમાં ભગવાન વિઠોબાના શહેર એટલે કે પંઢરપુર સુધી લઈ જશે.

સડક માર્ગે આવતા લોકો માટે પણ પંઢરપુરના આંગણે પહોંચવું એકદમ સરળ અને અનુકૂળ છે. મુંબઈથી 400 કિમી, પુણેથી 200 કિમી, કોલ્હાપુરથી 180 કિમી, સતારાથી 150 કિમી અને સાંગલીથી 130 કિમી દૂર આવેલા પંઢરપુરમાં ભક્તોને લઈ જવા માટે રાજ્ય પરિવહન નિગમની બસો દરરોજ દોડે છે. જો કે, જો તમે ઇચ્છો તો, તમે ખાનગી વાહનનો ઉપયોગ કરીને તમારી મુસાફરીને વધુ સારી બનાવી શકો છો. દેશના કોઈપણ ખૂણેથી હવાઈ માર્ગે પંઢરપુર આવતા લોકોએ પુણે ઈન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ પર આવવું પડશે. અહીંથી તમે તમારા આરામ પ્રમાણે ટ્રેન અથવા ટેક્સી અથવા બસ દ્વારા પંઢરપુર જઈ શકો છો.

દક્ષિણ કાશી પંઢરપુરમાં ભગવાન વિઠ્ઠલના મંદિર સહિત કયા મંદિરોની મુલાકાત લેવી જોઈએ?

પંઢરપુરનું સૌથી મહત્વનું મંદિર ભગવાન વિઠ્ઠલનું છે. જેમ તમે હવે જાણો છો, ભગવાન કૃષ્ણને આ નામ એટલા માટે પડ્યું કારણ કે તેમણે મધમાખી પાસે ઊભા રહીને રાહ જોતી વખતે મૂર્તિનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હતું. અને તેમના ભક્ત પુંડલિકના નામ પરથી આ વિસ્તારનું નામ પંઢરપુર પડ્યું. આ મંદિરની સ્થાપના વિશે એવું કહેવાય છે કે સંતોએ 11મી સદીમાં પંઢરપુરને તીર્થસ્થાન તરીકે સ્થાપિત કર્યું હતું. અને પછી 12મી સદીમાં મુખ્ય મંદિર એટલે કે વિઠ્ઠલ મંદિર દેવગીરીના યાદવ શાસકો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. ભીમા નદીમાં સ્નાન કર્યા પછી તમે ભગવાન વિઠ્ઠલના દર્શન કરવા જશો ત્યારે મંદિરની શરૂઆતમાં તમને સૌથી પહેલા સંત ચોખામેળાની સમાધિ મળશે અને પછી મંદિરના પહેલા પગથિયે તમને સંત નામદેવની સમાધિ જોવા મળશે. આ બંને સંતોએ તેમના સરળ શબ્દોમાં સામાન્ય લોકોને ભગવાન વિઠ્ઠલના મહિમાથી વાકેફ કર્યા હતા. આ ઉપરાંત, તમે મુખ્ય મંદિર પરિસરમાં જ રૂકમણીજી, બલરામજી, સત્યભામા, જાંબવતી અને શ્રીરાધાજીના દર્શન કરી શકો છો.

પંઢરપુરના તમારા આધ્યાત્મિક પ્રવાસ દરમિયાન, પ્રથમ દિવસે મુખ્ય મંદિરોની મુલાકાત લીધા પછી, તમે બીજા દિવસે પંઢરપુર શહેરમાં ફેલાયેલા અન્ય મંદિરોની મુલાકાત લેવા આગળ વધી શકો છો. તમને જણાવી દઈએ કે ભગવાન વિઠ્ઠલના મંદિર સિવાય પંઢરપુરમાં એવા અસંખ્ય મંદિરો છે જેની મુલાકાત લઈને તમે તમારી આધ્યાત્મિક યાત્રાને સફળ અને પૂર્ણ કરી શકો છો. તો આ માટે સૌ પ્રથમ તમે તમારા માટે ખાનગી વાહન ભાડે કરો અને પછી પંઢરપુર શહેરમાં આવેલા અસંખ્ય મંદિરો જેવા કે પુંડલિક મંદિર, લાખુબાઈ મંદિર, અંબાબાઈ મંદિર, વ્યાસ મંદિર, ત્ર્યંબકેશ્વર મંદિર, પંચમુખી મારુતિ મંદિર, કાલભૈરવ મંદિર, શાકંબરી મંદિરોની મુલાકાત લો. મંદિર, તમે મલ્લિકાર્જુન મંદિર, દ્વારકાધીશ મંદિર, કાલા મારુતિ મંદિર જેવા મુખ્ય તીર્થસ્થળોની સરળતાથી મુલાકાત લઈ શકશો. તમારો બીજો દિવસ મંદિરોની મુલાકાત લેવામાં પસાર થશે, પરંતુ અંતે હજુ પણ ઘણા મંદિરો જોવાના બાકી હશે. હવે પંઢરપુર આ રીતે મંદિરોની નગરી તો નથી કહેવાય ને?

પંઢરપુર આવતા ભગવાન વિઠ્ઠલના ભક્તો માટે ભીમા નદીનું પણ આગવું મહત્વ છે. ગંગા નદીની જેમ આ નદીમાં પણ સ્નાન કરવાથી પાપ ધોવાઈ જાય છે. આ નદીના કિનારે ભગવાન વિઠ્ઠલના ભક્ત સંત પુંડલિકનું મંદિર છે. જે એક સમયે તેમનું વિશ્રામ સ્થાન હતું. ભગવાન વિઠ્ઠલ પછી આ ભક્તના દર્શનનું પણ આગવું મહત્વ છે. આ ઉપરાંત ભીમા નદીની મધ્યમાં બનેલ વિષ્ણુપદ મંદિર પંઢરપુર આવતા ભક્તો માટે આકર્ષણનું સૌથી મહત્વનું કેન્દ્ર છે. 16 મજબૂત સ્તંભો પર વિશ્રામ કરેલું, આ મંદિર વરસાદની મોસમમાં ભીમા નદીના પાણીથી ભરાઈ જાય છે. પરંતુ વરસાદ બાદ જ્યારે નદીનું જળસ્તર ઘટે છે ત્યારે મંદિરમાં ભગવાન કૃષ્ણના પગના નિશાન જોવા માટે ભક્તોની ભીડ વધી જાય છે. સારું, તમે આ મંદિર સુધી પહોંચવા માટે સાંજે ભીમા નદીના કિનારેથી બોટિંગ કરશો. ત્યારે નદીના પાણીના આધ્યાત્મિક સંગમ અને સૂર્યની લાલાશથી કિનારાની સુંદરતાને ચાર ચાંદ લગાવતા જોઈને તમને સમજાશે કે મહારાષ્ટ્રના આ સૌથી મોટા તીર્થધામને દક્ષિણનું કાશી કેમ કહેવામાં આવે છે. મારા પર વિશ્વાસ કરો, સાંજના સમયે બીચ પરનું વાતાવરણ એવું હોય છે કે તમે પંઢરપુરમાં છો કે બનારસ ઘાટમાં છો તે ઓળખવું મુશ્કેલ બની જાય છે.

માર્ગ દ્વારા, જ્યારે તમે ભીમા નદીના કિનારે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના વિઠ્ઠલ મંદિર તરફ તમારી પીઠ સાથે બેઠેલા વિષ્ણુપદ મંદિર તરફ જોશો, ત્યારે તમને નદીની બીજી બાજુ પણ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના દર્શન થશે. એટલા માટે નહિ કે ભગવાન કૃષ્ણ સર્વવ્યાપી છે. હકીકતમાં, આ કારણે ભીમા નદીની બીજી બાજુએ એક ખૂબ જ સુંદર ઇસ્કોન મંદિર પણ બનાવવામાં આવ્યું છે. તમારે તમારી સફરમાંથી સમય કાઢીને ઈસ્કોન મંદિરની પણ મુલાકાત લેવી જોઈએ. જો કે, જોવાલાયક સ્થળોની યાદીમાં તમારે યોગીરાજ તુકારામ બાબા ખેડલેકર આશ્રમનું નામ પણ સામેલ કરવું જોઈએ, જે વિઠ્ઠલ મંદિરથી માત્ર 5 કિમી દૂર છે. કારણ કે અહીં તમને ભગવાન વિઠ્ઠલની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા જોવા મળશે. અને આ પછી, જો તમે ભગવાનની ખૂબ જ ઊંચી મૂર્તિની સાથે સમાન સુંદર સંકુલનો આનંદ માણવા માંગતા હો, તો પંઢરપુર રેલ્વે સ્ટેશન નજીક સ્થિત તુસલી વૃંદાવનની મુલાકાત લેવાનું ભૂલશો નહીં. અને અમે પહેલેથી જ કહ્યું છે કે તમારી પાસે ફરવા માટે ઓછો સમય હશે, પરંતુ જોવાલાયક પર્યટન સ્થળોની સૂચિ સમાપ્ત થશે નહીં. આ મંદિર શહેર પંઢરપુરની સૌથી મોટી વિશેષતા પણ છે, જે તેને અન્ય ધાર્મિક તીર્થસ્થળોથી અલગ અને અનોખું સ્થાન બનાવે છે.

.

શું તમે તાજેતરમાં કોઈની મુસાફરી કરી છે? તમારો અનુભવ શેર કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

ગુજરાતીમાં પ્રવાસવર્ણનો વાંચવા અને શેર કરવા માટે ત્રિપોટો ગુજરાતીને ફોલો કરો.