ઘણાં રહસ્યોથી ભરેલું છે હિમાચલ પ્રદેશનું આ દેવી મંદિર, દેવી પર ચડાવાય છે આ પદાર્થનો લેપ

હિમાચલના કાંગડા જિલ્લામાં સ્થિત બ્રજેશ્વરી દેવીનું પ્રસિદ્ધ મંદિર 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે. અહીં દેવી માતા ભૈરવનાથ સાથે ભગવાન શિવના રૂપમાં બિરાજમાન છે. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર અહીં માતા સતીનું જમણું સ્તન પડ્યું હતું. માતાનું આ ધામ નરગકોટના નામથી પણ પ્રખ્યાત છે. આ મંદિરનું વર્ણન દુર્ગા સ્તુતિમાં કરવામાં આવ્યું છે.

આજ સુધી તમે દેવી માતાને વિવિધ પ્રકારના પ્રસાદ ચઢાવવાનું તો સાંભળ્યું જ હશે, પરંતુ તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે અહીં લોકો દેવી માતાને માખણ ચઢાવે છે. માતા અહીં પિંડ એટલે કે દેહના રૂપમાં બિરાજમાન છે. જે લોકો અહીં દર્શન કરવા આવે છે તે દેવીને બટર પેસ્ટ લગાવે છે. ત્યારબાદ આ માખણને બહાર કાઢીને ભક્તોને પ્રસાદ તરીકે વહેંચવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે લોકો આ માખણ ખાય છે, તેમના શરીરમાંથી ત્વચા સંબંધિત તમામ રોગો દૂર થઈ જાય છે.

મંદિર પાસે બાણ ગંગા છે, તેમાં સ્નાન કરવાનું વિશેષ મહત્વ છે. આ મંદિરમાં આખા વર્ષ દરમિયાન ભક્તો દેવી માતાના આશીર્વાદ મેળવવા આવે છે, પરંતુ નવરાત્રિના દિવસોમાં મંદિરની સુંદરતા જોવા જેવી હોય છે. મંદિરમાં આવીને ભક્તની દરેક સમસ્યા માત્ર દર્શનથી જ દૂર થઈ જાય છે.

માતાને આવી પેસ્ટ કેમ લગાવવામાં આવે છે?

માતાને આવી પેસ્ટ લગાવવા પાછળ એક કથા કહેવામાં આવી છે, જ્યારે માતા મહિષાસુર સાથે લડી રહી હતી ત્યારે તેને ઘણી ઈજાઓ થઈ હતી. માતા ઘાયલ થઈ, નાગરકોટ આવી અને ઘાવ પર માખણ લગાવ્યું. આમ કરવાથી માતા સ્વસ્થ થઈ ગઈ. ત્યારથી અહીં દેવી માતાને માખણ ચઢાવવાની પરંપરા ચાલી આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આવું કરવાથી માતાને પીડામાંથી રાહત મળે છે.

મંદિર કોણે બંધાવ્યું?

એવું પણ કહેવાય છે કે આ મંદિર પાંડવો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. દેવીએ તેમના સ્વપ્નમાં તેમને દર્શન આપ્યા અને તેમને આદેશ આપ્યો કે જો તેઓ પોતાને સુરક્ષિત રાખવા માંગતા હોય તો અહીં એક મંદિર બનાવે. પાંડવોએ એક જ રાતમાં મંદિર બનાવ્યું હતું. બાદમાં સુશર્મા નામના રાજા દ્વારા તેની પુનઃસ્થાપના કરવામાં આવી હતી. મહારાજા રણજીત સિંહ પોતે આ મંદિરમાં આવ્યા હતા અને માતા રાણીને સોનાનું છત્ર અર્પણ કર્યું હતું. આ મંદિરને વિદેશીઓ દ્વારા પણ ઘણી લૂંટવામાં આવ્યું છે. 1009 માં, ગઝનવી શાસક મહેમુદે આ મંદિરને લૂંટી લીધું અને નષ્ટ કર્યું. એવું કહેવાય છે કે મોહમ્મદ ગઝનવીએ આ મંદિરને પાંચ વખત લૂંટ્યું હતું.

આ પછી 1337માં મુહમ્મદ બિન તુગલકે અને પાંચમી સદીમાં સિકંદર લોદીએ પણ આ મંદિરને લૂંટીને નષ્ટ કરી નાખ્યું હતું. એકવાર અકબર અહીં આવ્યા અને મંદિરના પુનર્નિર્માણમાં પણ મદદ કરી. ત્યારપછી વર્ષ 1905માં ભૂકંપના કારણે આ મંદિર સંપૂર્ણપણે નષ્ટ થઈ ગયું હતું, જેના કારણે હાલના મંદિરનું સરકાર દ્વારા 1920માં પુનઃનિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું.

મંદિર સંકુલમાં અનેક મંદિરો

અહીં તમને અઢાર ભુજાઓવાળી દુર્ગા, સૂર્ય મંદિર, યજ્ઞશાળા, શીતળા માતા મંદિર, ક્ષેત્રપાલ દેવતા, રામ મંદિર, હનુમાન મંદિર જોવાનો મોકો મળશે. અહીં લાલ રંગની ભૈરવની મૂર્તિ સાથેનું મંદિર પણ છે. કહેવાય છે કે જ્યારે પણ કોઈ આફત આવે છે ત્યારે આ ભૈરવ મૂર્તિની આંખોમાંથી આંસુ વહે છે.

મંદિરમાં માતાની ત્રણ પિંડીઓ છે

બ્રજેશ્વરી મંદિરમાં માતા પિંડીના રૂપમાં બિરાજમાન છે. અહીં માતાના પ્રસાદને ત્રણ ભાગમાં વહેંચીને અર્પણ કરવામાં આવે છે. પ્રથમ પ્રસાદ મહાસરસ્વતીને, બીજો મહાલક્ષ્મીને અને ત્રીજો મહાકાળીને અર્પણ કરવામાં આવે છે અને ભક્તોમાં વહેંચવામાં આવે છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાં ત્રણ પિંડીઓ પણ છે, જેમાં પ્રથમ મા બ્રજેશ્વરી, બીજી મા ભદ્રકાલી અને ત્રીજી સૌથી નાની પિંડી એકાદશીની છે.

ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, એકાદશીના દિવસે ચોખાનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી, પરંતુ મા એકાદશી સ્વયં આ શક્તિપીઠમાં હાજર હોય છે, તેથી તેમને પ્રસાદ તરીકે માત્ર ચોખા ચઢાવવામાં આવે છે. કાંગડા માના દરબારમાં પાંચ વખત આરતી કરવાની પરંપરા છે. બાળકોના મુંડનની પણ વ્યવસ્થા છે. જે પણ ભક્ત સાચા મનથી માતાના દરબારમાં પૂજા કરે છે, તેની બધી મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે.

ત્રણ ગુંબજ ત્રણ ધર્મના પ્રતિક છે

બ્રજેશ્વરી મંદિરમાં હિન્દુઓ અને શીખો ઉપરાંત મુસ્લિમો પણ આસ્થાના પુષ્પો ચઢાવે છે. મંદિરમાં હાજર ત્રણ ગુંબજ ત્રણ ધર્મના પ્રતિક છે. પહેલો ગુંબજ હિંદુ ધર્મનો છે, જેનો આકાર મંદિર જેવો છે, બીજો શીખ સંપ્રદાયનો છે અને ત્રીજો ગુંબજ મુસ્લિમ સમાજનું પ્રતિક છે. જે દિવસે માતા આ માખણ લગાવે છે તે દિવસે દેવીની પિંડીને માખણથી ઢાંકી દેવામાં આવે છે અને સમગ્ર સપ્તાહ દરમિયાન ઉજવણી કરવામાં આવે છે.

પ્રવેશદ્વારની અંદર જતાની સાથે જ મંદિરના પ્રાંગણની સામે, દિવાલ પરના માળખામાં ધ્યાનુ ભક્ત માટે જગ્યા છે, જેની બંને બાજુ સિંહો છે. મંદિરની પાછળ સૂર્ય ભગવાન, ભૈરવ જી અને વડના વૃક્ષ છે, જ્યારે બીજી બાજુ મા તારા દેવી, શીતળા માતાનું મંદિર અને દશવિદ્યા ભવન આવેલું છે. મંદિરના પૂજારી રામેશ્વર નાથ કહે છે કે અહીં ભૈરવજી કોઈપણ પ્રકારની અનિષ્ટની આગોતરી સૂચના આપે છે. ત્યારે ભૈરવજીની આંખમાંથી આંસુ પડવા લાગે છે.

મકરસંક્રાંતિનો તહેવાર અહીં ખૂબ જ ખાસ છે, જે એક અઠવાડિયા સુધી ચાલે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સતયુગમાં બ્રજેશ્વરી દેવીએ રાક્ષસોનો સંહાર કરીને મહાન યુદ્ધ જીત્યું હતું, ત્યારબાદ તમામ દેવી-દેવતાઓએ તેમની સ્તુતિ કરી હતી અને દેવીના શરીર પરના તમામ ઘા અને ઘા પર માખણ લગાવ્યું હતું. તેના શરીર પર માખણ લગાવવાથી તેને ઠંડક મળી. તે મકરસંક્રાંતિનો શુભ દિવસ હતો. ત્યારથી, આ પરંપરાને અનુસરીને, દર વર્ષે મકરસંક્રાંતિના દિવસે, માખણ, સૂકા ફળો અને મોસમી ફળો સાથે તેમના શરીર પર પાંચ મણ દેશી ઘી લગાવીને માતાની પૂજા કરવામાં આવે છે. દેવીને રંગબેરંગી ફૂલો અને વેલીઓથી શણગારવામાં આવે છે. આ ક્રમ એક અઠવાડિયા સુધી ચાલુ રહે છે. આ ઉત્સવને જોવા માટે ભક્તો દૂર-દૂરથી આવે છે.

મા બ્રજેશ્વરી દેવીના આ શક્તિપીઠમાં દરરોજ પાંચ વખત માની આરતી કરવામાં આવે છે. સવારે મંદિરના દરવાજા ખુલતાની સાથે જ સૌથી પહેલા માતાની પથારીને ઉઠાવવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ રાત્રિના સમયે માતાની મંગળા આરતી કરવામાં આવે છે. મંગળા આરતી પછી, માતાનો રાત્રિનો શ્રૃંગાર દૂર કરવામાં આવે છે અને તેની ત્રણ પિંડીઓને પાણી, દૂધ, દહીં, ઘી અને મધના પંચામૃતથી અભિષેક કરવામાં આવે છે. તે પછી, માતાને પીળા ચંદનથી શણગારવામાં આવે છે અને નવા વસ્ત્રો અને સોનાના ઘરેણાં પહેરાવવામાં આવે છે. ત્યારબાદ માતાની સવારની આરતી ચણા પુરી, ફળો અને ડ્રાયફ્રુટ્સ અર્પણ કરીને પૂર્ણ કરવામાં આવે છે.

કેવી રીતે પહોંચવું: હિમાચલ પ્રદેશ અને સરહદી રાજ્યોના શહેરોથી સીધી બસ સુવિધા ઉપલબ્ધ છે. પઠાણકોટ નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન છે. ત્યાંથી લગભગ 3 કલાકમાં રોડ માર્ગે પહોંચી શકાય છે. નેરોગેજ રેલ્વે લાઇન દ્વારા કાંગડા મંદિર સ્ટેશન પર ઉતરવું યોગ્ય છે. મંદિર શહેરી વિસ્તારમાં જ છે, તેથી ત્યાં સુધી પહોંચવામાં કોઈ સમસ્યા નથી.

દેશ-વિદેશના પ્રવાસ પ્રસંગો અને તમારી મુસાફરીના અનોખા અનુભવો શેર કરો, આ સિવાય અન્ય મુસાફરો ક્યાં જઇ રહ્યા છે અને તેઓ શું કરી રહ્યા છે? તે પણ જાણો. એકબીજાની સાથે ફરીએ અને એક બીજાને ગમતા રહીએ

તમારા જેવા લાખો ફરવાના શોખીન લોકોની જેમ તમે પણ Tripoto પર તમારા પ્રવાસની તસવીરો અને અનુભવો શેર કરો

મફતમાં ટ્રાવેલ કરવા માંગો છો? Tripoto પર આવી ક્રેડિટ મેળવો અને પછી તમારા આગામી પ્રવાસમાં હોટેલ બુકિંગ તેમજ વેકેશન પેકેજ મેળવો

Tripoto ગુજરાતીને ફેસબુક પર ફોલો કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો