Raigad Fort: The Glorious Capital of the Maratha Empire

Are you looking for a historical and adventurous destination that will take you back to the era of the brave and valiant Marathas? If yes, then you should visit Raigad Fort, the magnificent fort that served as the capital of the Maratha Empire under Chhatrapati Shivaji.

Raigad Fort is a marvel of engineering and aesthetics that overlooks the Gangasagar Lake and houses a statue of Shivaji.

In this article, we will tell you everything you need to know about Raigad Fort, including its history, architecture, attractions, trekking options, and how to reach it. Read on to find out why Raigad Fort is a must-visit place for history buffs and nature lovers alike.

History of Raigad Fort: From Shivaji to the British

Raigad Fort has a rich and glorious history that spans over three centuries. The fort was originally built by Chandrarao More, a king of the Jawali region, in the 14th century. He named it Rairi. In 1656, Shivaji captured the fort from the Mores and renamed it Raigad, meaning the king’s fort. He also renovated and fortified the fort with several structures and features. Raigad Fort became the capital of the Maratha Empire and the site of Shivaji’s coronation as Chhatrapati in 1674. It was also the place where Shivaji died in 1680 and was cremated at his samadhi.

After Shivaji’s death, his son Sambhaji succeeded him as Chhatrapati and defended Raigad Fort against the Mughal attacks. However, in 1689, he was captured and executed by Aurangzeb, who renamed the fort as Islamgad. Sambhaji’s brother Rajaram escaped from Raigad Fort to Gingee in Tamil Nadu with his wife Tarabai and son Shahu. Tarabai led the Maratha resistance against the Mughals from Raigad Fort until Shahu was released by the Mughals in 1707. Shahu claimed the throne at Raigad Fort but later shifted the capital to Satara in 1714.

Raigad Fort remained under the nominal control of the Maratha kings but the real power was wielded by the Peshwas, who became the de facto rulers of the Maratha Empire. The Peshwas neglected Raigad Fort and focused on their new capital Pune. In 1818, during the Third Anglo-Maratha War, the British attacked and bombarded Raigad Fort with cannons and mortars. They dismantled and looted most of its structures and treasures and left it in ruins.

Architecture of Raigad Fort: A Marvel of Engineering and Aesthetics

Raigad Fort is a masterpiece of engineering and aesthetics that showcases the skill and vision of Shivaji and his architects. The fort is situated at an altitude of 2700 feet above sea level and covers an area of 12 square kilometers.

The fort has two main parts: the lower fort or Petha Killa and the upper fort or Bale Killa. The lower fort has three sections: Zunjar Machi, Khubladha Buruj, and Mena Darwaja. The upper fort has four sections: Takmak Tok, Raj Bhavan, Jagdishwar Temple, and Samadhi.

Maha Darwaja

The main entrance gate of Raigad Fort is called Maha Darwaja or Great Door. It is carved out of solid rock and has spikes to prevent elephant attacks. It is also designed in such a way that it is not visible from a distance but only when one comes close to it. The Maha Darwaja leads to a long passage that has several smaller gates and chambers along the way.

Rani Vasa or Queen’s Palace

The six-rowed palace that housed Shivaji’s wives and concubines is called Rani Vasa or Queen’s Palace. It is located on the western side of Raigad Fort and has a beautiful view of the Gangasagar Lake. The palace has several rooms with windows and balconies that were used for different purposes such as living, dining, dressing, bathing, etc. The palace also has a secret passage that leads to an exit gate for escape in case of emergency.

Gangasagar Lake

The artificial lake that supplied water to Raigad Fort is called Gangasagar Lake. It is located on the eastern side of Raigad Fort and has a circumference of about one kilometer. The lake has a filtration system that purifies the water before it reaches the fort through pipes and channels. The lake also has a small island in its center that has a temple dedicated to Goddess Ganga.

Mena Darwaja or Zunjar Machi

The lower entrance gate of Raigad Fort that leads to a bastion with a steep drop and a view of the valley is called Mena Darwaja or Zunjar Machi. It is located on the southern side of Raigad Fort and was used by the royal ladies and their attendants. The bastion has a small temple and a water tank. The view from the bastion is breathtaking and one can see the Konkan region and the Arabian Sea from here.

Palkhi Darwaja or Hirakani Buruj

The upper entrance gate of Raigad Fort that was named after a brave woman who climbed down the fort wall at night to feed her child is called Palkhi Darwaja or Hirakani Buruj. It is located on the northern side of Raigad Fort and was used by Shivaji and his palanquin. The story goes that a woman named Hirakani, who was a milkmaid, was trapped inside the fort after the gates were closed at sunset. She had to feed her child who was waiting outside the fort. She decided to climb down the fort wall using vines and rocks and reached her child safely. When Shivaji heard about her courage and love, he named the gate after her and built a bastion in her honor.

Raj Bhavan or King’s Palace

The three-storeyed palace that served as Shivaji’s residence and administrative center is called Raj Bhavan or King’s Palace. It is located on the highest point of Raigad Fort and has a commanding view of the surroundings. The palace has several features such as a throne room, a court hall, a treasury, and a secret chamber. The throne room has a replica of Shivaji’s original throne that was made of gold and silver. The court hall has a gallery where Shivaji’s ministers and generals sat. The treasury has a vault where Shivaji’s jewels and coins were stored. The secret chamber has a tunnel that leads to an exit gate for escape.

Jagdishwar Temple

The temple dedicated to Lord Shiva that was built by Shivaji is called Jagdishwar Temple. It is located near the Samadhi of Shivaji and has a Nandi bull in front of it. The temple has a simple structure with a dome and a spire. The temple has an idol of Lord Shiva in the sanctum sanctorum and an idol of Goddess Parvati in the outer hall. The temple also has a bell that was gifted by the Portuguese to Shivaji.

Takmak Tok or Execution Point

The cliff from where traitors and criminals were thrown off to their death is called Takmak Tok or Execution Point. It is located on the western edge of Raigad Fort and has a height of about 1200 feet. The cliff has a platform where the condemned were tied and pushed off by soldiers. The platform also has iron rods that were used to hang the heads of the executed as a warning to others.

Samadhi or Tomb of Shivaji

The final resting place of Shivaji that has his ashes in a tomb along with his dog Waghya’s statue is called Samadhi or Tomb of Shivaji. It is located near the Jagdishwar Temple and has a simple structure with a dome and pillars. The tomb has a stone slab that bears Shivaji’s name and title in Devanagari script. The tomb also has an eternal flame that burns in his memory.

Statue of Shivaji

The bronze statue of Shivaji that was erected in 1966 by the Maharashtra government is called Statue of Shivaji. It is located near the Maha Darwaja and shows him in a commanding pose with his sword. The statue has a height of about 15 feet and weighs about 4 tons. The statue is surrounded by a garden and a fountain.

Trekking to Raigad Fort: An Adventure for Nature Lovers

Raigad Fort is not only a historical attraction but also an adventurous destination for nature lovers. One can trek to Raigad Fort by foot or by ropeway, depending on one’s preference and fitness level. Trekking to Raigad Fort is an exhilarating experience that offers scenic views, fresh air, and physical challenge.

By foot

One can reach the base village of Pachad by road or rail from Mumbai or Pune. From Pachad, one can start the trek to Raigad Fort by following the signboards and directions. There are about 1737 steps to climb from Pachad to Raigad Fort, which takes about 2 to 3 hours depending on one’s pace. Along the way, one can see several landmarks and views such as Wagh Darwaja, Hatti Talav, Chit Darwaja, Khoob Ladha Buruj, etc. One should carry enough water, snacks, sunscreen, hat, torch, etc., while trekking to Raigad Fort.

By ropeway

Another option to reach Raigad Fort is by ropeway, which is a cable car that runs from the base village of Pachad to the upper fort of Raigad. The ropeway station is about 2 km from Pachad and can be reached by road or rail from Mumbai or Pune. The ropeway tickets and timings can be booked online or offline at the station. The ropeway takes about 10 minutes to reach Raigad Fort and has a capacity of 18 passengers per trip. The ropeway offers a safe and comfortable ride with stunning views of the valley, the lake, and the fort. The ropeway also has a backup generator and an emergency brake system in case of power failure or technical glitch.

You will love this thrilling story of monsoon trek to Raigad Fort by Rararaasta, the majestic fort that witnessed the rise and fall of Shivaji’s Maharaj’s empire!

Best Time To Visit

The best time to visit Raigad Fort is between October and February, when the weather is cool and pleasant. During this period, you can enjoy trekking, exploring historical ruins, and camping at the fort.

You can also witness the beauty of the fort and its surroundings in the monsoon season but be careful of muddy terrain and slippery trails.

Other Places To Visit Near Raigad Fort

Some other places to visit near Raigad Fort are:

Jagadishwar Temple

The Jagadishwar Temple, a historical temple dedicated to Lord Shiva. It is around 300-year-old and still counted as one of the most well-maintained temples in Raigad.

Jijamata Palace

The Jijamata Palace, a palace dedicated to the birth mother of Chhatrapati Shivaji Maharaja, Jijamata Shahaji Bhonsle. It is located near the Samadhi of Shivaji and has a museum that displays the artifacts and weapons used by the Marathas.

Gangasagar Lake

The Gangasagar Lake, an artificial lake that was created by Shivaji to provide water to Raigad Fort. It has a small island in the middle that has a temple of Goddess Ganga. The lake also offers boating and fishing activities for the visitors.

Kihim Beach

The Kihim Beach, a serene and picturesque beach that is located about 12 km from Alibag. It is known for its white sand, clear water, and lush green surroundings. It is also a popular spot for birdwatching and camping.

Kondana Caves

The Kondana Caves, a group of 16 Buddhist rock-cut caves that date back to the 1st century BC. They are located near Karjat and have sculptures, paintings, and inscriptions that depict the life and teachings of Buddha. They are also surrounded by waterfalls and forests that add to their beauty.

How to Reach Raigad Fort: By Air, Rail, or Road

Raigad Fort is well-connected by air, rail, or road from Mumbai or Pune, which are the nearest major cities. One can choose any mode of transport depending on one’s convenience and budget. Here are some details on how to reach Raigad Fort by air, rail, or road.

By air

The nearest airports to Raigad Fort are Pune Airport and Mumbai Airport, which are about 140 km and 170 km away respectively. One can take a flight from any domestic or international destination to Pune or Mumbai and then travel to Raigad Fort by road or rail. The flight options and fares can be checked online or offline at various portals and agencies. The travel time from the airport to Raigad Fort by road or rail is about 3 to 4 hours.

By rail

The nearest railway stations to Raigad Fort are Veer Railway Station and Mangaon Railway Station, which are about 30 km and 40 km away respectively. One can take a train from Mumbai or Pune to Veer or Mangaon and then travel to Raigad Fort by road or foot. The train options and fares can be checked online or offline at various portals and agencies. The travel time from the railway station to Raigad Fort by road or foot is about 1 to 2 hours.

By road

The nearest bus stands to Raigad Fort are Mahad Bus Stand and Poladpur Bus Stand, which are about 25 km and 35 km away respectively. One can take a bus from Mumbai or Pune to Mahad or Poladpur and then travel to Raigad Fort by taxi or foot. The bus options and fares can be checked online or offline at various portals and agencies. The travel time from the bus stand to Raigad Fort by taxi or foot is about 1 hour.

Don’t miss this amazing guide for a day trip to Raigad Fort for a fun and mind-blowing getaway!

Raigad Fort is a historical and architectural marvel that showcases the glory and legacy of the Maratha Empire under Chhatrapati Shivaji. It is also a natural and adventurous destination that offers scenic views, fresh air, and physical challenge.

Whether you are interested in history, culture, religion, art, engineering, or nature, Raigad Fort has something for everyone.

So, what are you waiting for? Plan your trip to Raigad Fort today and experience its beauty and splendor for yourself.

You can also check out our other articles on Tripoto for more information and tips on traveling to Raigad Fort and other places in India. Happy traveling!

Raigad Fort Reviews

Vivek Khade

131 Followers

View Trip

किल्ल्याचा प्रकार : गिरीदुर्ग डोंगररांग: रायगड जिल्हा : रायगड श्रेणी : मध्यम महाडच्या उत्तरेस २५ कि.मी. वर असलेला रायगड किल्ला हा चहुबाजूंनी डोंगररांगांनी वेढलेला आहे. याच्या उत्तरेला आणि पूर्वेला काळ नदीचे खोरे पसरलेले आहे, तर पश्चिमेला गांधारी नदी वाहाते. याच्या पूर्वेला लिंगाणा, आग्नेयेला राजगड, तोरणा; दक्षिणेकडे मकरंदगड, प्रतापगड, वासोटा, उत्तरेला कोकणदिवा असा मुलूख दिसतो. रायगडाचा माथा राजधानी बनवण्यास सोयीचा व प्रशस्त आहे. शत्रूला अवघड वाटणार्‍या प्रदेशातले ते अधिक अवघड ठिकाण आहे. सागरी दळणवळणासही हे ठिकाण जवळ आहे म्हणून महारांजांनी राजधानीसाठी या गडाची निवड केली. इतिहास : रायगडाचे प्राचीन नाव ’रायरी’ हे होते. युरोपचे लोक त्यास ’पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ असे म्हणत असत. जिब्राल्टरचे ठाणे जितके अजिंक्य, तितकाच रायगड अजिंक्य, दुर्गम होता. पाचशे वर्षांपूर्वी जेव्हा त्यास गडाचे स्वरूप नव्हते व तो नुसता एक डोंगर होता, तेव्हा त्यास ’रासिवटा’ व ’तणस’ अशी दोन नावे होती. त्याचा आकार उंची व सभोवतालच्या दर्‍या यावरून त्यास ’नंदादीप’ असेही नाव होते. निजामशाहीत रायगडाचा उपयोग कैदी ठेवण्यापुरता केला जात असे. १५ जानेवारी १६५६ रोजी शिवाजी महाराजांनी जय्यत तयारीनीशी जावळीवर हल्ला करुन मोर्‍यांचा धुव्वा उडवला. मोर्‍यांचा प्रमुख यशवंतराव मोरे जावळीहून पळून रायगडावर जाऊन राहिला; तर प्रतापराव मोरे विजापूरास पळाला. महाराजांनी ६ एप्रिल १६५६ रोजी रायरीस म्हणजेच रायगडास वेढा घातला व मे महिन्यात रायरी महाराजांच्या ताब्यात आला. कल्याणचा सुभेदार मुल्ला अहमद खजिना घेऊन विजापूरकडे निघाल्याची बातमी महाराजांना समजली त्यांनी तो खजिना लुटून रायगडावर आणला व त्या खजिन्याचा उपयोग गडाच्या बांधकामासाठी केला. याच दुर्गदुर्गेश्वराला १५ विविध नावांनी संबोधिले गेले आहे १) रायगड , २) रायरी, ३) इस्लामगड, ४) नंदादीप, ५) जंबुद्विप, ६) तणस, ७) राशिवटा, ८) बदेनूर, ९) रायगिरी, १०) राजगिरी, ११)भिवगड, १२) रेड्डी, १३) शिवलंका, १४) राहीर, १५) पूर्वेकडील जिब्राल्टर शिवराज्याभिषेक हा रायगडाने अनुभवलेला सर्वश्रेष्ठ प्रसंग होय. महाराजांचा राज्याभिषेक म्हणजे, महाराष्ट्राच्याच नव्हे तर भारताच्या इतिहासातील एक लक्षणीय घटना होती. गडावरील राजसभेत दिनांक ६ जून १६७४, ज्येष्ठ शुद्ध १३ शके १५९६, शनिवार या दिवशी राज्याभिषेक संपन्न झाला. दिनांक २४ सप्टेंबर १६७४, ललिता पंचमी शु. ५ आनंद संवत्सर शके १५९६ या दिवशी तांत्रिक पद्धतीने राजांनी स्वत…:ला आणखी एक राज्याभिषेक करून घेतला. या मागचा खरा हेतू हा जास्तीत जास्त लोकांना समाधान वाटावे हा होता. हा राज्याभिषेक निश्चलपुरी गोसावी याच्या हस्ते पार पडला. कवी भूषण रायगडाचे वर्णन करतो की, ’शिवाजीने सर्व किल्ल्यांचा आधार व विलासस्थान अशा रायगड किल्ल्यास आपले वसतीस्थान केले. हा किल्ला एवढा प्रचंड आणि विशाल आहे की, त्यात तीनही लोकींचे वैभव साठवले आहे. गडावर विहिरी, सरोवरे, कूप विराजत आहेत. सर्व यवनांना जिंकून रायगडावर राजा शिवाजीने राजधानी केली आणि लोकांचे इच्छित पुरवून जगतात श्रेष्ठ यश संपादन केले.’ इ.स. १६७५ फेब्रुवारी ४, शके १५९६ आनंद संवत्सर माघ व ५ गुरुवार या दिवशी संभाजी राजांची मुंज रायगडावर झाली.शके १६०१ सिद्धार्थी संवत्सर फाल्गुन व २, १६८० मार्च ७ या दिवशी राजाराम महाराजांची मुंज रायगडावर झाली. लगेच आठ दिवसांनी राजाराम महाराजांचे लग्न प्रतापराव गुजर यांच्या मुलीशी झाले. रायगडाने अनुभवलेला अत्यंत दु:खद प्रसंग म्हणजे महाराजांचे निधन. शके १६०२ रुद्रनाम संवत्सरे चैत्र शुद्ध पौर्णिमा, हनुमान जयंती, दि ३ एप्रिल १६८० या दिवशी महाराजांचे निधन झाले. सभासद बखर म्हणते, ’ते दिवशी पृथ्वीकंप जाहला अष्टदिशा दिग्दाह होऊन गेल्या श्रीशंभुमहादेवी तळ्याचे उदक रक्तांबर जाले.’ पुढे शके १६०२ रौद्र संवत्सर माघ शु ७, इ.स १६८१, १६ फेब्रुवारी या दिवशी रायगडावर संभाजी महारांजाचे विधिपूर्वक राज्यारोहण झाले. इ.स. १६८४ च्या सप्टेंबरमध्ये औरंगजेबाने रायगडच्या मोहिमेस सुरुवात केली. शहाबुद्दीन खान यास चाळीस हजार सैन्यासह बादशाहने रायगडाच्या पायथ्याशी धाडले. १५ जानेवारी १६८५ च्या सुमारास गडाच्या पायथ्याशी असलेल्या एका गावाला आग लावली व लुटालूट चालू केली पण प्रत्यक्ष रायगडावर हल्ला न करता तो १६८५ च्या मार्चमध्ये परतला. औरंगजेबाने आपला वजीर आसदखान याचा मुलगा इतिकादखान उर्फ झुल्फिकारखान यास सैन्य देऊन रायगड घेण्यास पाठवले. शके १६१० विभव संवत्सर फाल्गुन शु ३, १२ फेब्रुवारी १६८९ रोजी राजाराम महाराजांची कारकीर्द सुरू झाली आणि २५ मार्च १६८९ रोजी खानाने गडास वेढा घातला. दि. ५ एप्रिल १६८९ रोजी राजाराम महाराज रायगडावरून निसटून प्रतापगडावर गेले. पुढे जवळजवळ आठ महिने वेढा चालू होता. पण दि ३ नोव्हेंबर १६८९ रोजी सुर्याजी पिसाळ या किल्लेदाराच्या फितुरीमुळे किल्ला मोगलांना मिळाला. वाईची देशमुखी देण्याचे आमिष दाखवून खानाने त्यास फितुर केले. झुल्फिकारखान हा बादशाहने इतिकादखानला दिलेला किताब आहे. पुढे रायगडचे नामांतर ’इस्लामगड’ असे झाले. ५ जून १७३३ या दिवशी शाहूमहाराजांच्या कारकिर्दीत रायगड पुन्हा मराठ्यांनी घेतला. पहाण्याची ठिकाणे : १) पाचाडचा जिजाबाईंचा वाडा:- उतारवयात जिजाबाईंना गडावरची थंड हवा, वारा मानवत नसे, म्हणून महाराजांनी त्यांच्यासाठी पाचाडजवळच एक वाडा बांधून दिला. तोच हा मासाहेबांचा राहता वाडा. वाड्याची व्यवस्था ठेवण्यासाठी काही अधिकारी तसेच शिपायांची व्यवस्थाही महाराजांनी केली होती. पायर्‍यांची एक उत्तम विहीर, तसेच जिजाबाईंना बसण्यासाठी केलेले दगडी आसन बघण्यासारखे आहे. यास ’तक्याची विहीर’ असेही म्हणतात. २) खुबलढा बुरूज :- गड चढू लागले म्हणजे एक बुरुजाचे ठिकाण दिसते, तोच हा सुप्रसिद्ध खुबलढा बुरूज. बुरुजाशेजारी एक दरवाजा होता, त्यास ’चित्‌ दरवाजा’ म्हणत. पण हा दरवाजा आता पूर्णपणे उध्वस्त झाला आहे. ३) नाना दरवाजा :- या दरवाजास ’नाणे दरवाजा’ असेही म्हणत. या दरवाजाचा संबंध गैरसमजूतीने नाना फडणिसांशी लावला जातो. नाना दरवाजा याचाच अर्थ लहान दरवाजा आहे. इ.स. १६७४ च्या मे महिन्यात राज्याभिषेकाच्या निमित्ताने इंग्रजांचा वकील हेन्री ऑक्झेंडन याच दरवाजाने आला होता. या दरवाज्यास दोन कमानी आहेत. दरवाज्याच्या आतील बाजूस पहारेकर्‍यांसाठी दोन लहान खोल्या आहेत, त्यांस ’देवड्या’ म्हणतात. दरवाजास अडसर घालण्यासाठी खोबणी दिसतात. ४) मदारमोर्चा किंवा मशीदमोर्चा :- चित्‌ दरवाज्याने गेल्यावर नागमोडी वळणे घेत गेलेल्या रस्त्याने पुढे गेल्यावर एक सपाटी लागते. या मोकळ्या जागेत टोकाशी दोन पडक्या इमारती दिसतात. त्यापैकी एक पहारेकर्‍यांची जागा असून दुसरे धान्याचे कोठार आहे. येथे मदनशहा नावाच्या साधूचे थडगे आहे. तेथे एक प्रचंड तोफही दिसते. येथून पुढे गेल्यावर खडकात खोदलेल्या तीन गुहा दिसतात. ५) पालखी दरवाजा :- रायगडावरील मनोर्‍यांच्या (स्तंभांच्या) पश्चिमेस तटबंदीत ३१ पायर्‍या बांधलेल्या दिसतात. त्या चढून गेल्यावर जो दरवाजा लागतो तो पालखी दरवाजा. या दरवाज्यातून आपल्याला बालेकिल्ल्यात प्रवेश करता येतो. ६) राजभवन :- राणीवशाच्या समोर डाव्या हातास दासदासींच्या घरांचे अवशेष दिसतात. या अवशेषांच्या मागे दुसरी जी समांतर भिंत आ.हे त्या भिंतीच्या मध्यभागी जो दरवाजा आहे, तेथून बालेकिल्ल्याच्या अंतर्भागात प्रवेश केला की जो प्रशस्त चौथरा लागतो तेच हे महाराजांचे राजभवन. राजभवनाचा चौथारा ८६ फूट लांब व ३३ फूट रुंद आहे. ७) रत्नशाळा :- राजप्रासादाजवळील स्तंभांच्या पूर्वेकडे असलेल्या मोकळ्या जागेत एक तळघर आहे, तीच ही रत्नशाळा. हा खलबनखाना म्हणजेच गुप्त बोलणी करण्यासाठी केलेली खोली असावी असेही म्हणतात. ८) राजसभा :- महाराजांचा राज्याभिषेक जेथे झाला, तीच ही राजसभा. राजसभा २२० फूट लांब व १२४ फूट रुंद आहे. येथेच पूर्वेकडे तोंड केलेली सिंहासनाची जागा आहे. येथे बत्तीस मणांचे सोन्याचे सिंहासन होते. सभासद बखर म्हणते, ’तख्त सुवर्णाचे बत्तीस मणांचे सिद्ध करवले नवरत्ने अमोलिक जितकी कोशात होती, त्यामध्ये शोध करून मोठी मोलाची रत्ने जडाव केली.’ ९) नगारखाना :- सिंहासनाच्या समोर जे भव्य प्रवेशद्वार दिसते तोच हा नगारखाना. हे बालेकिल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार आहे. नगारखान्यातून पायर्‍या चढून वर गेले की आपण किल्ल्यावरील सर्वाधिक उंचीवर असतो. १०) बाजारपेठ :- नगारखान्याकडून आपण डावीकडे उतरून आलो की, समोर जी मोकळी जागा दिसते तो ’होळीचा माळ’. तेथेच आता शिवछत्रपतींचा भव्य पुतळा बसवलेला आहे. पुतळ्यासमोर जे दोन रांगांमध्ये भव्य अवशेष दिसतात तीच शिवकाळातील बाजारपेठ. पेठेच्या दोन रांगात प्रत्येकी २२ दुकाने आहेत, मधून जवळजवळ चाळीस फूट रुंद रस्ता आहे. ११) शिर्काई देऊळ :- महाराजांच्या पुतळ्याच्या डाव्या बाजूस जे छोटे देऊळ दिसते ते शिर्काईचे देऊळ शिर्काई ही गडावरील मुख्य देवता होय. १२) कुशावर्त तलाव:- होळीचा माळ डाव्या हातास सोडून उजवीकडील वाट कुशावर्त तलावाकडे जाते. तलावाजवळ महादेवाचे छोटेसे देऊळ दिसते. देवळासमोर फुटलेल्या अवस्थेत नंदी दिसतो. १३) टकमक टोक :- बाजारपेठेच्या समोरील टेपावरून खाली उतरून टकमक टोकाकडे जाता येते. तेथेच एका दारूच्या कोठाराचे अवशेष दिसतात. जसजसे आपण टोकाकडे जातो तसतसा रस्ता निमुळता होत जातो. उजव्या हाताला सरळ तुटलेला २६०० फूट खोल कडा आहे. टोकावर वारा प्रचंड असतो व जागाही कमी असल्यामुळे गोंधळ न करता सावधानता बाळगावी. १४) हिरकणी टोक :- गंगासागराच्या उजवीकडे पश्चिमेस जी चिंचोळी वाट जाते, ती हिरकणी टोकाकडे जाते. हिरकणी टोकाशी संबंधित हिरकणी गवळणीची एक कथा सांगितली जाते. या बुरुजावर काही तोफाही ठेवलेल्या दिसतात. बुरुजावर उभे राहिले तर डाव्या हाताला गांधारीचे खोरे, उजव्या बाजूला काळ नदीचे खोरे दिसते. तसेच इथून पाचाड, खुबलढा बुरूज, मशीद मोर्चा ही ठिकाणे तोफेच्या मार्‍यात आहेत. त्यामुळे युद्धशास्त्राच्या तसेच दृष्टीने ही खूप महत्त्वाची आणि मोक्याची जागा आहे. १५) महादरवाजा :- महादरवाज्याच्या बाहेरील अंगास वर दोन्ही बाजूस दोन सुंदर कमळाकृती कोरल्या आहेत. दरवाज्यावर असणार्‍या या दोन कमळांचा अर्थ म्हणजे किल्ल्याच्या आत ’श्री आणि सरस्वती’ नांदत आहे. ’श्री आणि सरस्वती’ म्हणजेच ’विद्या व लक्ष्मी’ होय. महादरवाज्याला दोन भव्य बुरूज असून एक ७५ फूट तर दुसरा ६५ फूट उंच आहे. तटबंदीमध्ये जी उतरती भोके ठेवलेली असतात त्यास ’जंग्या’ म्हणतात. शत्रूवर मारा करण्यासाठी ही भोके ठेवलेली असतात. बुरुजांमधील दरवाजा हा वायव्य दिशेस तोंड करून उभा आहे. महादरवाज्यातून आत आल्यावर पहारेकर्‍यांच्या देवड्या दिसतात. तसेच संरक्षकांसाठी केलेल्या राहण्याच्या खोल्या दिसतात. महादरवाज्यापासून उजवीकडे टकमक टोकापर्यंत तर डावीकडे हिरकणी टोकापर्यंत तटबंदी बांधलेली आहे. १६) चोरदिंडी :- महादरवाजा पासून उजवीकडे टकमक टोकापर्यंत जी तटबंदी जाते, त्यावरून चालत गेल्यास जिथे ही तटबंदी संपते, त्याच्या थोडे अलीकडे बुरुजात ही चोरदिंडी (चोर दरवाजा) बांधलेली आहे. बुरुजाच्या आतून दरवाजापर्यंत येण्यासाठी पायर्‍या आहेत. १७ गंगासागर तलाव:- हत्ती तलावापासून जवळच रायगड जिल्हा परिषदेच्या धर्मशाळेच्या इमारती दिसतात. धर्मशाळेपासून दक्षिणेकडे अंदाजे ५० - ६० पावले चालत गेल्यास जो तलाव लागतो तो गंगासागर तलाव. महाराज्यांच्या राज्याभिषेकानंतर सप्तसागर व महानद्यांची आणलेली तीर्थे याच तलावात टाकली गेली म्हणूनच याचे गंगासागर असे नाव पडले. शिवकाळात शिबंदीसाठी याचे पाणी वापरण्यात येई. १८) हत्ती तलाव :- महादरवाज्यातून थोडे पुढे आल्यावर जो तलाव दिसतो, तो हत्ती तलाव. गजशाळेतून येणार्‍या हत्तींच्या स्नानासाठी आणि पिण्यासाठी या तलावाचा उपयोग होत होता.या तलावाच्या तळाला दरीच्या दिशेला एक दगड बसविलेला होता. उन्हाळ्याच्या शेवटी हा दगड काढून तलाव रिकामा करून साफ केला जात असे. आज हा दगड नसल्यामुळे तलावात पाणी साठत नाही. १९) स्तंभ :- गंगासागराच्या दक्षिणेस दोन उंच मनोरे दिसतात त्यासच स्तंभ म्हणतात. जगदीश्वराच्या शिलालेखामध्ये ज्या स्तंभांचा उल्लेख केला आहे, ते हेच असावेत. पूर्वीच्या काळी हे मनोरे पाच मजली होते असे म्हणतात. ते द्वादश कोनी असून बांधकामात नक्षीकाम आढळते. २०) मेणा दरवाजा :- पालखी दरवाज्याने वर प्रवेश केला की, चढ - उतार असलेला एक सरळ मार्ग आपल्याला मेणा दरवाजापर्यंत घेऊन जातो. उजव्या हातास जे सात अवशेष दिसतात, ते आहेत राण्यांचे महाल. राण्याच्या महालात असलेले शौचकुप पाहाण्यासारखे आहेत. मेणा दरवाज्यातून बालेकिल्ल्यावर प्रवेश करता येतो. २१) जगदीश्वर मंदिर :- बाजारपेठेच्या खालच्या बाजूस पूर्वेकडील उतारावर ब्राह्मणवस्ती, ब्राह्मणतळे वगैरे अवशेष दिसतात. तेथूनच समोर जे भव्य मंदिर दिसते तेच महादेवाचे म्हणजे जगदीश्वराचे मंदिर आहे. मंदिरासमोर नंदीची भव्य आणि सुबक मूर्ती आहे, पण सध्या ही मूर्ती भग्नावस्थेत आहे. मंदिरात प्रवेश केला की भव्य सभामंडप लागतो. मंडपाच्या मध्यभागी भव्य कासव आहे. गाभार्‍याच्या भिंतीस हनुमंताची भव्य मूर्ती दिसते. मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या पायर्‍यांच्या खाली एक लहानसा शिलालेख दिसतो तो पुढीलप्रमाणे, ’सेवेचे ठायी तत्पर हिरोजी इंदुलकर’ या दरवाजाच्या उजव्या बाजूस भिंतीवर एक सुंदर शिलालेख दिसतो तो पुढीलप्रमाणे: श्री गणपतये नम…: । प्रासादो जगदीश्वरस्य जगतामानंददोनुज्ञया श्रीमच्छत्रपते… शिवस्यनृपते… सिंहासने तिष्ठत…:। शाके षण्णवबाणभूमिगणनादानन्दसंवत्सरे ज्योतीराजमुहूर्तकिर्तीमहिते शुक्लेशसापै तिथौ ।।१।। वापीकूपडागराजिरुचिरं रम्यं वनं वीतिकौ स्तभे… कुंभिगृहे नरेन्द्रसदनैरभ्रंलिहे मीहिते । श्रीमद्रायगिरौ गिरामविषये हीराजिना निर्मितो यावƒन्द्रदिवाकरौ विलसतस्तावत्समुज्जृंभते ।।२।। याचा थोडक्यात अर्थ पुढीलप्रमाणे, ’सर्व जगाला आनंददायी असा हा जगदीश्वराचा प्रासाद श्रीमद्‌ छत्रपती शिवाजी राजा यांच्या आज्ञेने शके १५९६ मध्ये आनंदनाम संवत्सर चालू असताना सुमुहुर्तावर निर्माण केला. या रायगडावर हिरोजी नावाच्या शिल्पकाराने विहिरी, तळी, बागा, रस्ते, स्तंभ, गजशाळा, राजगृहे आशांची उभारणी केली आहे, ती चंद्रसूर्य असेतोवर खुशाल नांदो.’ २२) महाराजांची समाधी :- मंदिराच्या पूर्व दरवाजा पासून थोड्या अंतरावर जो अष्टकोनी चौथरा दिसतो तीच महाराजांची समाधी सभासद बखर म्हणते, ’क्षत्रियकुलावतंस श्रीमन्महाराजाधिराज शिवाजी महाराज छत्रपती यांचा काल शके १६०२ चैत्र शुद्ध १५ या दिवशी रायगड येथे झाला. देहाचे सार्थक त्याणी बांधिलेला जगदीश्वराचा जो प्रासाद त्याच्या महाद्वाराच्या बाहेर दक्षणभागी केले, तेथे काळ्या दगडाच्या चिर्‍याचे जोते अष्टकोनी सुमारे छातीभर उंचीचे बांधिले असून वरून फरसबंदी केलेली आहे. फरसबंदीच्या खाली पोकळी आहे, तीत महाराजांचा अवशिष्टांश रक्षामिश्र मृत्तिकारुपाने सापडतो.’ दहनभूमी पलीकडे भग्न इमारतींच्या अवशेषांची एक रांग आहे, ते शिबंदीचे निवासस्थान असावे. त्याच्या पलीकडे सदर वस्तीपासून विलग असा एक घराचा चौथरा दिसतो. हे घर इ.स. १६७४ मध्ये इंग्रज वकील हेन्री ऑक्झेंडन यास राहावयास दिले होते. महाराजांच्या समाधीच्या पूर्वेकडे भवानी टोक आहे. तर उजवीकडे दारूची कोठारे, बारा टाकी दिसतात. २३) वाघदरवाजा :- कुशावर्त तलावाजवळून घळीने उतरत वाघ दरवाजाकडे जाता येते. आज्ञापत्रात लिहिले आहे की, ’किल्ल्यास एक दरवाजा थोर आयब आहे, यांकरीता गड पाहून एक दोन - तीन दरवाजे, तशाच चोरदिंड्या करून ठेवाव्या. त्यामध्ये हमेशा राबत्यास पाहिजे तितक्या ठेवून वरकड दरवाजे व दिंड्या चिणून टाकाव्या.’ हे दूरदर्शीपणाचे धोरण ठेऊनच महाराजांनी महादरवाजाशिवाय हा दरवाजा बांधून घेतला. या दरवाज्याने वर येणे जवळजवळ अशक्यच असले तरी दोर लावून खाली उतरू शकतो. पुढे राजाराम महाराज व त्यांची मंडळी झुल्फिरखानाचा वेढा फोडून याच दरवाज्याने निसटली होती. पोहोचण्याच्या वाटा : १) मुंबई - गोवा मार्गावरील महाड बस स्थानकामधून :- मुंबई - गोवा मार्गावरील महाड या बस स्थानकामधून रायगडासाठी बसेस सुटतात. तसेच बस स्थानका बाहेरून जीपगाड्याही जातात. बसने आल्यावर चित्‌ दरवाज्यापाशी, (जो आता अस्तित्वात नाही) जिथे पायर्‍या सुरू होतात. तेथे उतरून पायर्‍यांनी गडावर जाता येते. जवळजवळ १५०० पायर्‍या चढून गेल्यावर महादरवाजातून आपला गडात प्रवेश होतो. २ नाना दरवाजाकडून :- नाना दरवाजाकडूनही आपण गड चढू शकतो. पायर्‍यांकडून जो डांबरी रस्ता पुढे जातो त्या रस्त्याने थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडे एक पायवाट जाते त्या वाटेने गेल्यास नाना दरवाजाने आपण गड चढू शकतो. ३ रोप वे:- आता गडावर जाण्यासाठी रोपवेची व्यवस्था झाल्याने पायथ्यापासून १० ते १५ मिनिटांत आपण गडावर पोहोचू शकतो. Thank you... Our YouTube channel link:- https://youtu.be/IYLMxODDJ_M

zrooming_around

28 Followers

View Trip

It's been a long time I have been planning to visit this fort and finally the day has arrived. Started off at 6 in the morning the avoid the traffic and summer heat. Took the Old Goa Highway to reach the destination. The highway is not in a good condition and has heavy vehicles traffic. Travel time was around 3 and half hours including fuel stops. There are ample hotels and petrol pumps on the way. The ghat section in the last part of journey is pretty interesting. The roads are in good conditions and wide enough. The view is memorizing with Sahayadri Hills on all 4 sides. Once you reach the base of fort, paid parking space for 4 wheelers is available. After parking the vehicle head towards the ticket counter for Ropeway. It takes around 5-10 minutes to reach the top. After reaching the top, one has to buy another ticket for entry to fort. Guides are also present to give you a proper tour of fort. It takes around 1 and half hour to visit all the important points on fort. Refreshments are situated inside the fort for visitors. If you are visiting in summer, then it is strongly advisable to carry enough water, sunglasses and cap. Finishing a brief tour of the fort, took the ropeway back to the base. Ended this trip on a good note :-)

Priya Parashar

131 Followers

View Trip

Raigad Fort: Situated at a height of 820 metres, the Fort is perched on the Sahyadri mountain range. The majestic fort is accessible only from one side through a pathway as the other three sides are surrounded by deep valleys. A series of around 1737 steps lead you to the top or you can take the ropeway to reach from where a spectacular view of the surrounding verdant and deep valleys will blow away your mind. The fort bears the heritage of the ancient Marathas. How to reach? By Air: Pune airport is the nearest airport to this fort. It is about 126 km away from the fort. By Rail: Mangoan station or Vir-Dasgaon stations on the Konkan railway are the convenient railheads to reach Raigad fort By Road: One can easily reach Mahad by travelling in public or private buses. From there on, hire a taxi and reach Pachad Village, the nearest point to the fort By Boat: People from Mumbai can reach this fort by Boat. Motor launches are available from Gateway of India in Mumbai to Alibaug. They take only 45 minutes to reach Alibaug. Then you can catch private vehicles from there till Raigad Where to stay: There are many hotels nearby the vicinity of Raigad fort Maharashtra. MTDC resort with good accommodation facilities is also available in Raigad

Omkar Nas

5 Followers

View Trip

Trip no. 1: Republic Day at Raigad Fort, Maharashtra. On last weekend of January I planned to visit Raigad fort with my office friends. We left mumbai on friday night,reached my friend's native place at mahad in the early morning. We planned to visit raigad fort on same day.It was 1 day trip, but we reached base village late at almost 12 o clock and would have taken 3 hours to reach top. This way it was very tough to explore fort and return down. But fortunately we met few travellers over there who had planned to stay on fort overnight in dharmshala near gangasagar lake. We decided to join them and stayed overnight on fort.We explored different parts of fort,watch sunset from takmak tok. Next day morning we woke up early and watch one of the most scenic sunrise from Holicha maal/holi ground of the fort.Also attended Republic day flag hoisting. We travelled this entire trip using public transport and sharing autos.

Ashish

326 Followers

View Trip

The best thing about Rajgad fort is you don't need any tent for night stay. Padmavati mandir is everyone's favorite place for night stay at Rajgad. First it offers very safe place to sleep and second reason is it's big enough where at least 50 people can easily stay. Unfortunately I don't had sleeping mat and so the tiles felt too cold like snow to my body. My shawl was not enough to save me from that chilly weather. Somehow spend night in temple and we woke up in early morning.